41
Neşe Öztürk Turşin
Hibrit Eğitimde
Materyal Tasarımı
andemi sürecinin hayatın her alanını kökten etkilediği bu günlerde,
yeni normalde en çok dönüşüme giren alanlardan biri de eğitim
alanıdır. Öğretmenler olarak alıştığımız sınıf ve okul ikliminden
uzaklaşarak derslerimizi büyük çoğunlukta yüz yüze
gerçekleştirdiğimiz günlerin özlemi bir yana dursun, bu belirsiz
süreç kalıcı değişikliklerle birlikte devam ediyor. Eğitimde Hibrit
Öğrenme Modelinin yaygın kullanımı da bu değişikliklerden en önemlisi olarak
nitelendirilebilir. MEB bağlı kurumların yanı sıra birçok özel eğitim kurumu da uzun
vadeli Hibrit Öğretim planlamalarını gerçekleştirmiş durumda.
Öğrenmenin eşzamanlı ya da eş zamansız hem online LMS sistemleriyle birlikte hem
de sınıf içi tecrübeleri kapsayacak şekilde tasarlandığı öğrenme ortamlarında,
şüphesiz materyal tasarımı en çok önem arz eden konulardan bir tanesidir. Ders
anında ve sonrasında kullanılacak olan materyallerin, belirli kriterlere göre
tasarlanmış olması öğrenme ortamının kalitesini ve öğrencinin motivasyonunu
doğrudan artıracağı gibi dersin çıktılarının da istendik yönde olmasını
güçlendirecektir.
Kullanılan materyaller görsel, işitsel ve bilişsel becerilere ne kadar hitap ederse, bu
durum öğrencinin hem öğrenme ortamına uyumunu artıracak hem de derse aidiyet
duygusunu pekiştirecektir. Kullanılan materyallerin özelliklerinin, engelli bireyleri de
kapsaması yine öğrenim ortamının kalitesini artıracak ve kapsamını genişletecektir.
Hibrit eğitimde, öğrenme sorumluluğu öğrencide olacağı için kullanılan
materyallerin çok yönlü olması, bireysel farkları kapsayıcı nitelikte tasarlanmış
olması, sunulan içeriğin yalın ve kolay anlaşılır tasarlanması öğrenme ortamını
güçlendirecek faktörlerdir.
Hibrit eğitimin, öğrenci-öğretmen ve öğrenci-öğrenci iletişimde kuvvetli bir öğrenme
modeli olarak kullanılabilmesi, iletişimde mümkün olduğunca fazla kanal seçeneği ile
desteklenmesi ve öğrencinin ders materyaline ulaşımının kolaylaştırılması ile doğrudan
ilişkilidir. Materyal seçiminin dersin konusu ve kazanımları, kullanılan yöntem,
hedeflenen öğrenme çıktıları ile öğrenci grubunun ve öğretmenin özelliklerine göre
değişiklikler gösterebileceği savunulabilir. Ancak temelde tercih edilen ders
materyalinin barındırması gereken bazı özellikler bulunmaktadır.
Online eğitimde en sık kullanılan
materyallerden biri de ders anlatımı ile
eşzamanlı kullanılan sunumlardır. Sunum
hazırlamak için farklı platformlardan
yararlanılabilir ancak etkili sunum
materyallerinin barındırması gereken
kriterler ve standartlar hepsi için
geçerlidir. Etkili bir sunumda ilk olarak
sunumun içeriği ve hedeflerinin karşı
tarafa açıkça belirtilmesi önemli bir
unsurdur. Bu yöntemle hem dikkat ve
ilgiler artırılmış hem de karşı tarafa önbilgi
sağlamış olunur. Bununla birlikte sunum
yöntemiyle aktarılan bilgilerin
yoğunluğuna bağlı olarak, karşı tarafta
dikkatli dinleme ve bilgiyi işleme yerine,
not tutma kaygısından kaynaklı sorunlar
ortaya çıkabilmektedir. Bu durumun
önüne geçebilmek için sunum öncesinde
ya da sonrasında ilgili yazılı materyaller
iletilebilir ve bu bilgi karşı tarafa açıkça
belirtilmelidir. Sunumlarda kullanılan dile
de dikkat etmek, çok akademik bir dil
yerine karşı tarafın günlük kullanım diline
yakın ifadelerden faydalanmak, yine
öğrencinin hem konuyu algılamasını
Sunum Tasarımı
hem de kişisel yakınlık duygusunu destekleyecek bir
başka önemli unsurdur.
Online eğitimde en sık kullanılan
materyallerden biri de ders anlatımı ile
eşzamanlı kullanılan sunumlardır. Sunum
hazırlamak için farklı platformlardan
yararlanılabilir ancak etkili sunum
materyallerinin barındırması gereken
kriterler ve standartlar hepsi için
geçerlidir. Etkili bir sunumda ilk olarak
sunumun içeriği ve hedeflerinin karşı
tarafa açıkça belirtilmesi önemli bir
unsurdur. Bu yöntemle hem dikkat ve
ilgiler artırılmış hem de karşı tarafa önbilgi
sağlamış olunur. Bununla birlikte sunum
yöntemiyle aktarılan bilgilerin
yoğunluğuna bağlı olarak, karşı tarafta
dikkatli dinleme ve bilgiyi işleme yerine,
not tutma kaygısından kaynaklı sorunlar
ortaya çıkabilmektedir. Bu durumun
önüne geçebilmek için sunum öncesinde
ya da sonrasında ilgili yazılı materyaller
iletilebilir ve bu bilgi karşı tarafa açıkça
belirtilmelidir. Sunumlarda kullanılan dile
de dikkat etmek, çok akademik bir dil
yerine karşı tarafın günlük kullanım diline
yakın ifadelerden faydalanmak, yine
öğrencinin hem konuyu algılamasını
Ekran Tasarımı
Sunum Tasarımında
görsel ve işitsel öğelerin etkisi
hem de kişisel yakınlık duygusunu destekleyecek bir
başka önemli unsurdur.
Hem sınıf ortamında hem de online katılımlarda, sunumlardan faydalanarak öğrencilerin
öğrenme düzeylerinin artırılması, dikkatlerinin konu üzerine toplanması hem görsel hem de
işitsel uyaranlar ile desteklenmelidir. Görsel ve işitsel öğelerin yerinde ve doğru kullanımı,
bireylerin öğrenme süreçlerinde ve kültürlenme etkinliklerinde, istendik çıktıların ve
yaratıcılıkların gelişmesine destek olacaktır. Sunumlarda görseller dikkat çekmek ve konunun
içselleştirilmesini kolaylaştırmak amacıyla kullanılmalıdır. Farklı konulara çağrışım yapacak ya
da algı karıştırıcı görsellerden kaçınılmalıdır. Unutulmamalıdır ki yerinde kullanılan bir görsel
öğe, bazen kelimelerce söze ya da metne eş değer olmaktadır. Dikkat çekme ilkesinin güçlü
kullanıldığı ortamlarda, öğrenmenin daha iyi gerçekleşeceği savunulmaktadır. Konu ve
kavramlar aktarılırken yerinde kullanılan vurgularla dikkat çekme kuvvetlendirilebilir. Öte
yandan konumsal ve zamansal yakınlığa da önem verilmelidir. Bir sunumda birden fazla
kavramı karşı tarafa aktarmak hedefleniyorsa, birbiriyle ilişkili konu ve görsellerin bir arada
ya da yakın sayfalarda kullanılması kullanılan materyalin kalitesini artıracaktır.
Ekranların tasarımı, karşı tarafa aktarılacak
bilgi ve onun anlaşılma düzeyiyle
doğrudan ilişkilidir. İletilmek istenen
mesajın aktarılması için kullanılan grafik
ve şekillerin anlaşılır olması, içerdiği
ayrıntılar ve okunabilir olması açısından
yalınlık ve sadelik oldukça önemlidir.
Ekran tasarımının içerdiği metin ve görsel
yoğunluğunun yerinde olması, iletilen
mesajın öğrencinin düzeyine uygun
dizayn edilmesi gerekmektedir. Çok
fazla satır içeren paragrafların
kullanımından kaçınılmalı mümkünse
bilgi, bölümler halinde sunulmalıdır.
Sunulacak kavram fazla ise alt
bölümler oluşturmak öğrenmenin
kalitesini artıracak diğer bir faktördür.
Sunum programlarıyla oluşturulmuş
bir materyal ile aktarım
gerçekleştiriliyorsa, bilişsel yük
Etkileşim
oluşmaması açısından her bir
slayt/ekranda en fazla 7 sütun X 7 satır
(kelime, resim, çizim vb.) olmalıdır.
Sonuç olarak ekran tasarımında hangi
kanal kullanılırsa kullanılsın sadelik ve
okunabilirlik korunmalıdır. Ekran
formatının bahsedilen özellikleri
kapsaması öğrenmenin daha etkili
olmasına destek olacaktır.
Seçilen ders materyallerinin, öğreten-öğrenen, öğrenen-öğrenen- öğrenen-içerik ve
öğrenen- ara yüz etkileşimi barındırmasının, etkili ve kalıcı bir öğrenme ortamı yaratmak
açısından önemli unsurlar olduğu savunulmaktadır. Özellikle uzaktan katılım sağlanan sınıf
ortamlarında, öğrenci motivasyonu açısından sunulan içeriğin etkileşimli olması çok
önemlidir. Uzaktan eğitim süreçleri, uzun yıllardır eğitim terminolojilerinde yer edinmesine
rağmen 90’lı yılların sonlarına doğru, etkileşimli içeriklerin kullanımının artması ile daha
fazla yaygınlaşmıştır. Yine etkileşimli içeriklerle desteklenen ortamlar, öğrenci merkezli
öğrenmeyi desteklediği için, öğrencilerin mutluluk düzeyleri artmış bu da katılımın
artmasına destek olmuştur. Etkileşim, öğrenciyi pasif izleyici ve dinleyici olmaktan çıkarıp
öğrenme sürecinde aktif rol almasını ve aktif bir katılımcı olmasını sağlayacaktır.
Gerçekleştirilen araştırmalar ve bulgular sonucu, eğitsel açıdan 4 farklı etkileşim türü
bulunmaktadır. Çevrimiçi destekli eğitim ortamlarının etkili ve katılımının yüksek olmasının
anahtarının bu etkileşim türleri olduğu savunulmaktadır.
Öğrenen – öğreten etkileşimi; öğretmen ve öğrenci arasındaki etkileşim
muhakkak sağlanmalı ve öğrenen bu konuda kendini güvende hissetmelidir.
Bu etkileşim e-posta, görüntülü görüşmeler, çevrimiçi sınavlar, çevrimiçi
anketler, vb. kanallarla gerçekleştirilebilir.
Öğrenen – öğrenen etkileşimi akran öğrenimini destekleyecek ve yine öğrenci
motivasyonunu artıracaktır. Tartışma formları, ortak paylaşım alanları, grup
projeleri gibi yöntemlerle desteklenebilmektedir.
Öğrenen- içerik etkileşiminde; sunulan içerik ne kadar etkileşim barındırırsa
öğrencinin bireysel öğrenme imkânı o kadar artırılacak, dolayısıyla
karşılaşılan aksaklıkların önüne geçilmiş olacaktır. Bunu sağlayabilmek için
sunulan içerikte, sıkça sorulan sorular, ilgili eğitsel sitelere bağlantılar, ilgili
öğrenme malzemelerine bağlantılar, çoklu ortam sunuları (metin, grafik,
ses, animasyon vb.), sistem üzerinden çalışan kullanım kılavuzu, etkileşimli
videolar, anlık geribildirim veren sistemler, canlı destek ve yardım, öğrenme
malzemesine kolay erişim gibi özellikler olmalıdır.
Öğrenen- ara yüz etkileşimi; öğrencinin derse ulaşımında kullanılan sistemi
de bir materyal olarak değerlendirmek gerekirse; kullanılan platformun ne
kadar kullanıcı dostu özelliğe sahip olduğu ve içerik dizaynının açık ve
anlaşılabilir olduğu bu konuda önem arz etmektedir.
Kaynakların Paylaşımı
Seçilen ders materyallerinin, öğreten-öğrenen, öğrenen-öğrenen- öğrenen-içerik ve
öğrenen- ara yüz etkileşimi barındırmasının, etkili ve kalıcı bir öğrenme ortamı yaratmak
açısından önemli unsurlar olduğu savunulmaktadır. Özellikle uzaktan katılım sağlanan sınıf
ortamlarında, öğrenci motivasyonu açısından sunulan içeriğin etkileşimli olması çok
önemlidir. Uzaktan eğitim süreçleri, uzun yıllardır eğitim terminolojilerinde yer edinmesine
rağmen 90’lı yılların sonlarına doğru, etkileşimli içeriklerin kullanımının artması ile daha
fazla yaygınlaşmıştır. Yine etkileşimli içeriklerle desteklenen ortamlar, öğrenci merkezli
öğrenmeyi desteklediği için, öğrencilerin mutluluk düzeyleri artmış bu da katılımın
artmasına destek olmuştur. Etkileşim, öğrenciyi pasif izleyici ve dinleyici olmaktan çıkarıp
öğrenme sürecinde aktif rol almasını ve aktif bir katılımcı olmasını sağlayacaktır.
Gerçekleştirilen araştırmalar ve bulgular sonucu, eğitsel açıdan 4 farklı etkileşim türü
bulunmaktadır. Çevrimiçi destekli eğitim ortamlarının etkili ve katılımının yüksek olmasının
anahtarının bu etkileşim türleri olduğu savunulmaktadır.
Öğrenen – öğreten etkileşimi; öğretmen ve öğrenci arasındaki etkileşim
muhakkak sağlanmalı ve öğrenen bu konuda kendini güvende hissetmelidir.
Bu etkileşim e-posta, görüntülü görüşmeler, çevrimiçi sınavlar, çevrimiçi
anketler, vb. kanallarla gerçekleştirilebilir.
Öğrenen – öğrenen etkileşimi akran öğrenimini destekleyecek ve yine öğrenci
motivasyonunu artıracaktır. Tartışma formları, ortak paylaşım alanları, grup
projeleri gibi yöntemlerle desteklenebilmektedir.
Öğrenen- içerik etkileşiminde; sunulan içerik ne kadar etkileşim barındırırsa
öğrencinin bireysel öğrenme imkânı o kadar artırılacak, dolayısıyla
karşılaşılan aksaklıkların önüne geçilmiş olacaktır. Bunu sağlayabilmek için
sunulan içerikte, sıkça sorulan sorular, ilgili eğitsel sitelere bağlantılar, ilgili
öğrenme malzemelerine bağlantılar, çoklu ortam sunuları (metin, grafik,
ses, animasyon vb.), sistem üzerinden çalışan kullanım kılavuzu, etkileşimli
videolar, anlık geribildirim veren sistemler, canlı destek ve yardım, öğrenme
malzemesine kolay erişim gibi özellikler olmalıdır.
Öğrenen- ara yüz etkileşimi; öğrencinin derse ulaşımında kullanılan sistemi
de bir materyal olarak değerlendirmek gerekirse; kullanılan platformun ne
kadar kullanıcı dostu özelliğe sahip olduğu ve içerik dizaynının açık ve
anlaşılabilir olduğu bu konuda önem arz etmektedir.
Bunlara ek olarak, etkileşimli materyaller üretmek için, Web 2.0 araçlarından yararlanmak
oldukça etkili bir yöntem olacaktır. Web 2.0 araçlarının, öğrenme hedeflerine yönelik
tasarımları, basit ve sade ara yüze sahip olmaları ve anlık geri bildirimler sunabilmesi gibi
özellikleri, eğitim ortamlarında tercih edilirliğini yükseltmektedir.
Hibrit öğrenme ortamlarında, öğrencilerin
alıştığı sınıf ortamından uzak olmaları,
pandeminin yarattığı travmalar gibi
etkenler unutulmamalı ve öğrenciler için
mümkün olduğunca güvenli bir öğretim
ortamı yaratılmalıdır. Bu bağlamda
öğrencilerle mümkün olduğunca
kullanılan ders materyalinin online
platformlar aracılığıyla paylaşılması,
öğrencinin öğrenme ve not tutma
kaygısını hafifletecek ve derse katılımında
olumlu gelişmelere yön verecektir. Son
olarak belirtmek gerekirse, korona virüs
salgınından alınan derslerle öğretim
teknolojilerinin süreçte etkisi artmış ve
dünya genelinde kalıcı değişikliklere yol
açmıştır. Bütün bu süreçte eğitim devam
etmek zorundadır ve öğrenme ortamlarında
tercih edilen materyallerin tasarımında,
öğrenci motivasyonu ve kalıcı öğrenme
ortamı yaratılması için gereken bileşenleri
göz ardı edilmemesi gerekmektedir. İster
uzaktan ister sınıf içi ortamda olsun,
öğrenmek ve öğretmek ciddiyetle ele
alınması gereken değerli bir süreçtir.
Kaynakça
Bahçeşehir Üniversitesi. (2020). BAU Hibrit Üniversite Dönüşümü Yol Haritası.
Çoklar, A. N., & Kuş, Recai. Dijital Materyal Tasarımında Çokluortam ve Öğretim Tasarım İlkelerinin Analizi,
Analysis Of Multimedia and Instructional Design Principles In Digital Material Desıgn.
İpek, İsmail. (2003). Bilgisayarlar, Görsel Tasarim Ve Görsel Ögrenme Stratejileri. TOJET: The Turkish Online
Journal Of Educational Technology, 2(3). ISO 690
İbicioğlu, H., & Antalyalı, U. Ö. L. (2005). Uzaktan Eğitimin Başarısında İmkan Algı Motivasyon Ve Etkileşim
Faktörlerinin Etkileri: Karşılaştırmalı Bir Uygulama. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
14(2), 325-338.
Karaman, S., Özen, Ü., Yıldırım, S., & Kaban, A. (2009). Açık kaynak kodlu öğretim yönetim sistemi
üzerinden internet destekli (harmanlanmış) öğrenim deneyimi. Akademik Bilişim Konferansı, 11-13.
Korkmaz, Ö., ARIKAYA, C., & ALTINTAŞ, Y. (2019). Öğretmenlerin Dijital Öğretim Materyali Geliştirme
Öz-Yeterlik Ölçeğinin Geliştirilmesi Çalışması. Turkish Journal of Primary Education, 4(2), 40-56.
Musal, B., & Musal, B. (2012). Katılımcı Sunum İlkeleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 26(3),
211-217.
Özarslan, M., Kubat, B., & Bay, Ö.F. (2007). Uzaktan Eğitim İçin Entegre Ofis Dersi'nin Web Tabanlı İçeriğinin
Geliştirilmesi ve Üretilmesi.
Uğur, S, Okur, M. (2016). Açık ve uzaktan öğrenmede etkileşimli video kullanımı. Açıköğretim Uygulamaları
ve Araştırmaları Dergisi, 2 (4), 104-126. https://dergipark.org.tr/en/pub/auad/issue/34066/377097
adresinden erişilmiştir.
